एक शब्द शोधण्याचे निमित्त झाले. आणि शब्दकोशाने अनेक नवे, गंमतीदार शब्द दाखवले. काही आकर्षक बाबी समजल्यात. नवे शब्द तर खूपच कळले. माझ्याही नकळत मी त्यात गुंतत गेले.
मला 'मन्वंतर' या शब्दाचा अर्थ हवा होता. म मध्ये शोधत असताना सापडलेला एक शब्द
'मंचिका'! त्याचा अर्थ होतो खुर्ची. विचार करता लक्षात आले की, पूर्वी कधीतरी भाषणाच्या सुरूवातीला, 'मंचिकेवर विराजमान...' असं संबोधन होत असावं. कालांतराने कोणीतरी मंचिकेचं मंचकच केलं असावं. आज 'मंचिका' हा शब्द कोणीच वापरत नाही पण चुकीचा 'मंचक' मात्र ऐसपैस पसरला आहे.
एक शब्द शोधताना असे दुसरे शब्द लक्ष वेधून घेतात आणि आपण त्यात गुंतत जातो. आता हेच बघा ना... 'द्विरेफ' हा शब्द मला तरी कधी ऐकलेला आठवत नाही. पण आपल्या काही भारतीय साहित्यिकांनी हे टोपणनाव स्विकारले होते, असे कळले. 'द्विरेफ' चा अर्थ होतो भ्रमर, भुंगा...यात दोन 'र' असल्याने ज्यांच्या नावात दोन 'र' येतात अशा काही जणांनी 'द्विरेफ' हे टोपणनाव स्विकारले, अशी माहिती मिळाली.
काही शब्द आपल्याला अगदीच अपरिचित असतात. तर काही खूपच सवयीचे...पंचपात्र, फुलपात्र वगैरे आपण कधीतरी ऐकलेले पण 'पंचपिता' ही संकल्पना अजिबात माहित नव्हती. जन्मदाता, भयत्राता, दीक्षादाता, श्र्वशुर आणि अन्नदाता...यांना पंचपिता म्हटलं जात असे.
'तांबूल' आपल्याला आवडतं. पण त्यावर आधारित 'तांबूलमंजिरी' आणि 'तांबूलकल्पसंग्रह' हे विशेष ग्रंथ लिहिल्या गेलेत हे कळले की आपण अवाक् होतो. त्याच ग्रंथातील 'चुनाळे' शब्द आपल्याला नवा असतो. कारण हल्ली चुन्याच्या डबीचा नव्हे तर पुडीचा प्रघात दिसतो. पूर्वीच्या काळी 'चुना' म्हणे मोत्याच्या चु-यापासून बनवत...! लवंग होती,'देवकुसुम' आणि वेलची होती,'समुद्रगामिनी'!
जेंव्हा अशी काही माहिती आपण वाचतो तेंव्हा आश्चर्यचकित होतो.
असाच धक्का आपल्याला बसतो, 'बंगलो' हा इंग्रजी घर अर्थाचा शब्द वाचताना...... इंग्रजांनी हा शब्द 'बांगला' या बंगाली शब्दावरून घेतल्याची कुळकथा आयव्हर ब्राऊननी लिहून ठेवली आहे. असे अनेक शब्द आहेत जे दुस-या भाषेत असे सहज मिसळून जातात. ''सांबार'' हा दाक्षिणात्य पदार्थ! पण शब्द मात्र मराठीतून उसना घेतलेला आहे, असे तमीळ शब्दकोश सांगतो.
आणखी एक गंमत आहे बघा...शब्दाचा उच्चार सारखा असला तरी भाषेप्रमाणे कधीकधी अर्थही बदलतो. मराठीत 'नवरा' म्हणजे भ्रतार तर गुजरातीत नवरा म्हणजे रिकामा! मराठीत 'सत्कार' म्हणजे बहुमान तर बंगालीत सत्कार म्हणजे 'अंत्यसंस्कार'!
असे हे 'शब्दांचे आगळे उच्चार ...वेगळे अर्थ'! ते तुम्हाला खूप काही देतात फक्त त्यांच्याशी मैत्री करता यायला हवी. वाचनाशी गट्टी जमवली की ते सहज शक्य होईल आणि ही मैत्री केली तरच कळेल की 'अपरोक्ष' काय नि 'परोक्ष' काय...!
No comments:
Post a Comment