पैठण...भाग२

पैठण" या शहराचा  ऐतिहासिक वारसा लक्षात घेता त्या ऐतिहासिक पाऊलखुणांचा मागोवा घेत एकेका ठिकाणाकडे वाटचाल करीत होतो. मागच्या लेखात ज्या तीर्थखांबाचा उल्लेख केला होता तेथून जवळच काही अंतरावर नागघाट परिसर आहे. येथे शालिवाहनाचा पिता नागराजाचे"मंदीर आहे
.

या स्थानाचे आणखी वैशिष्ट्य म्हणजे १३व्या  शतकातील संत शिरोमणी ज्ञानेश्वर महाराज येथून जवळच असलेल्या आपेगांवचे. आईवडिलांनी जलसमाधी घेतल्यानंतर पैठणच्या ब्रम्हवृंदाकडून शुद्धीपत्र घेण्यासाठी ते पैठणला आले असतां त्यांच्या ज्ञानाचा उद्धार करणार्या लोकांसमोर रेड्यामुखी वेद वदवुन कर्मठ ब्रम्हवृंदांना चपराक दिली ते याच नागघाटावर.....अहिल्यादेवी होळकरांनी या घाटाच्या दुरुस्तीसाठी विशेष योगदान दिल्याचाही उल्लेख सापडतो.

ह्याच परिसरात धुंडीनाथ महाराजांचा किल्लेवजा मठ आहे. आतील बांधकाम लाकडी असुन त्यावरील कोरीवकाम अतिशय देखणे आहे. ह्याशिवाय मौलाना दर्गा,सय्यद दर्गा तसेच जैनांचे विसावे तीर्थंकर "मुनीसुव्रत नाथांची" वालुकामय ध्यानस्थ मुर्ती असलेले मंदीर जैनांचे "तीर्थस्थान"म्हणून प्रसिद्ध आहे. ह्याशिवाय आणखीही अनेक ठीकाणं आहेत त्यातील एक म्हणजे गोदावरी पार्तातील "सिद्धेश्वर मंदीर "ज्याचा जिर्णोद्धार नानासाहेब पेशव्यांनी केला .शुद्धीपत्र घेण्यासाठी आलेले ज्ञानेश्वरादी बंधू पैठणला ह्याच ठिकाणी  उतरले होते.

      आशियाखंडातले सर्वात मोठे मातीचे धरण अशी ख्याती असलेल्या जायकवाडी प्रकल्प येथून अगदी काही अंतरावर म्हणजे चारपाच कि.मी.वर आहे. प्रशस्त सागरासारखा विस्तीर्ण पसरलेला हा जलाशय अगदी क्षितिजअंतापर्यंतही नजरेला पाणीच दिसणार्या ह्या प्रकल्पाला "नाथसागर"असेही संबोधतात ते नाथांच्या या पावनभुमीमुळेच. 

  नुतनकालीन पैठणचे आणखी एक उल्लेखनीय ठिकाण म्हणजे "ज्ञानेश्वर उद्यान" जे जवळजवळ३००एकरापेक्षा जास्त जमिनीवर पसरलेले आहे. घनदाट वनराई पक्षीअभयारण्य म्हणून संरक्षित आहे तर,त्याच परिघात सुशोभनीय उद्यान विविध फळाफुलांच्या नयनवेधक रचनानी लक्षवेधक असे आहे.संध्यासमयी विशिष्ट संगीतनादावर रंगबिरंगी नाचणारे कारंजे बघून तर डोळ्यांची पारणेच फिटतात.  

   सकाळच्या रम्यवेळी प्रभातवारीला जातांना तर फारच आल्हाददायक वातावरण येथे अनुभवायला मिळतं .जसेकी,पक्ष्यांची विशिष्ट नादातली किलबील ऐकणे, मोरांचे तसेच लांडोरांचे आवाज आणि दर्शन घडणे  ह्या अद्भूतरम्य गोष्टी डोळ्यांचे पारणे फिटतात.

सहजच मनाला एक गोष्ट चाटून गेली की, इथे मोर भरपूर म्हणून तर पैठणच्या पैठणीवर मोर विराजमान झाला नसेल! ......आणि ठरलं पैठण उद्योग कला केंद्राला भेट द्यायची तिथला अनुभव म्हणजे न भूतो न भविष्यती ,असाच !

बर्याच गरजुंना रोजगार मिळवुन देणार ठिकाण ज्यांच्या कलात्मक बोटांनी हे महावस्त्र विणल्या जातं त्या कालाकारांना साक्षात कृती करताना बघून त्यांच्या कष्टांना तोंडभरुन दाद दिली. अगदी पंधराहजारापासून ते दिडलाखापर्यंतच्या पैठण्या या उघड्या डोळ्यांनी बघण्याचे सुख मिळावे हे खरच खूप आनंददायी होत. एकेक ताना बाना निगुतीने विणताना पोपट,मोर,कमळ आकारावे ,रंगसंगतीचे आकर्षक  उपायोजन करावे आणि त्यातून काळी -चंद्रकला, उडदानी-करडा,पोफळी-पिवळा,निळीगुंजी-निळा,हिरव्यानिळ्याच्या मिश्रणातला-मोरपंखी,

पांढरालल वपिवळसर हिरव्याच्या मिश्रणातून -फिरोझी अशा अस्सल पैठण्या रेशीम आणि सुती या दोहोतही विणावे तेव्हा त्यांच्या कलेला लवुन मुजरा करावा वाटतो.

गोदातटीची ही पैठणनगरी अशी विविध कलागुणांनी नटलेली खाण आहे. नाथांच्या या पुण्यपावनभुमीत नाथांच्या स्पर्शाची ओल आहे. सहजच भाव मनात दाटून आले..जयहरी!जय हरी !जयहरी!