मौन

मौनसाधना करणे खरेतर सगळ्यांना आवश्यक आहे. कठीण असले तरी अशक्य नाही. कधी कधी अगदी शांत बसावेसे वाटते. आपला आपल्याशी पण संवाद नको वाटतो. जैन मुनी प्रमाणसागर महाराजांनी मौन चा अर्थ छान सांगितला आहे.  मौनाचा महिमा अपार आहे. मौन धारण केले की भांडण संपुष्टात येते. अध्यात्मिक दृष्टीने बघितले तर मौन धारण करण्यामुळे आपल्या प्रवृत्ती संयत राहतात. बोलण्यात आपली उर्जा वाया जाते. थोडावेळ असे कोणाचेही न राहता आपल्या आत्मचिंतनात राहणे म्हणजे मौन. शरीर आणि आत्मा वेगळे आहेत याचा अनुभव एकदा प्रत्येकाने घेऊन पाहणे म्हणजे मौन. मौन म्हणजे मनात विचार पण येऊ द्यायचा नाही.मौन आतून आले पाहिजे. मौन म्हणजे  नुसते बोलणे बंद करणे नाही. बरेच लोक इशार्यात बोलतात, लिहून देतात हे मौन नाही तर हा अतिचार आहे. मौन एकदम होणार नाही. त्यासाठी थोडासा वेळ मौन धारण करुन हळूहळू वेळ वाढवत न्यायची. अभ्यास जितका जास्त तितका फायदा अधिक होईल.

डॉ राजेंद्र बर्वे यांच्या हॅव अ नाईस डे या पुस्तकात त्यांनी मौना बद्दल अगदी बरोबर सांगितले आहे. ते म्हणतात, मौन म्हणजे वाचाळपणातला फोलपणा ओळखणे. संवादातील अधुरेपणा आणि गप्प राहण्यातला बोलकेपणा जाणणे म्हणजे मौन. अंतर्मुख होणे म्हणजे मौन. आपल्या विचारांकडे तटस्थपणे पाहणं. नकोशा विचारांना हाकलूनही द्यायचे नाही आणि चांगल्या विचारांची वाटही पाहायची नाही... खरचं आपण खूपदा व्यर्थ बोलतो. वाद घालून आपला आणि दुसर्‍यांचा वेळ, उर्जा वाया घालवतो. शिवाय मनस्ताप होतो तो वेगळाच. मनं दुरावतात तो तोटा आणखी असतोच. इतका त्रास सहन करण्यापेक्षा मौन धारण करणे केव्हाही उत्तम आहे. शब्दांच्या मर्यादा कळतात तसेच नेमक्या संवादतलं सामर्थ्य पण कळतं.

आपली मुलं लहान असताना आपण त्यांनी केलेल्या चुकीच्या हट्ट ला, चुकीच्या कृती ला न बोलून आपली नाराजी व्यक्त करतो. आपलं न बोलणं मुलांना बरोबर कळतं आणि अनाठायी गोष्टी ते करत नाही. हे मुलं लहान असेपर्यंत ठिक आहे पण मोठे झाल्यावर त्यांना जे करायचे तेच ते करतात. अशावेळी बोलून न बोलून काही फरक पडत नाही मग मौन धारण करायचं. त्यांच्या निर्णयाचे चांगले वाईट परिणाम त्यांना भोगू द्यावे. यासाठी मौनाचा सराव वाढवायचा.

नवीन पिढीला आधीच्या पिढीचे विचार बर्‍याचदा पटत नाही आणि त्यांचे बोलणे पण आवडत नाही अशावेळी मौनसाधना आपल्या कामी येते. निरर्थक वाद टळतात आणि नाते खराब होत नाही. म्हणून मौनम् सर्वाथ साधनम् असे जे म्हटले आहे ते अगदी बरोबर आहे.