छंद

2010 ला theme बुक बीसी घेतली होती. एक विशिष्ट विषय किंवा शब्द देऊन त्यावर काहीतरी स्वतः चे लिहून ते वाचायचे. त्यावेळी लिहलेला हा लेख.     

              * छंद *                  

मोहिनीचा बुक बीसीचा मेसेज मिळाला. विषय समजला hobby! पण त्याच्या पुढे c h a n d a काही केल्या समजलं नाही. खूप वेळ स्पेलिंग जुळवलं, विचार केला केला आणि विसरले. पण hobby मनात रेंगाळलं. म्हटलं चला जुन्या पेपरच्या गठ्ठ्यात हॉबी वर काही मिळतं का पाहावं म्हणून जुन्या लोकसत्ताच्या पुरवण्या चाळत होते. आणि स्वतःच्या hobby वर विचार चालूच होता. तेवढ्यात एक हेडिंग वाचलं 'छंदातून व्यवसायाकडे ' आणि मग माझी ट्युब पेटली की मोहिनीचे chanda हे छंद आहे. स्पेलिंग चा अर्थ असा अचानक सापडल्याने मला जरा बरं वाटलं.

बापरे लोकं काय ग्रेट असतात, छंदातून व्यवसाय पण करतात आणि कुटुंबाला आर्थिक हातभार पण लावतात. धन्य धन्य ते लोकं आणि त्यांचे छंद - व्यवसाय! मग मी माझे छंद आठवू लागले. आम्हाला मेलं छंद आठवावे लागतात न! अशी कोणतीही उपजत कला, गुण त्या ईश्वरने दिली नव्हती. हे एक कारण आणि दुसरे कारण म्हणजे वेळेनुसार त्यात बदल होतं होते. तसे लहानपणापासून वाचन, चित्रकला, नाटकात काम करणे, गाणं म्हणणे वगैरे कॉमन छंद सगळ्यांना असतात तसे मलाही होते. पण त्या छंदांची जोपासना, उपासना वगैरे काही करणं झालीच नाही. अहो वेळच नव्हता न! काही कला आपल्यात आहे हे लक्षात यायलाच आधी बरेच दिवस लागले. (हे समजायला  आधी आत तर काही हवे न!) त्यात वर्ष, दिड वर्षात सतत बदली, क्वार्टर गावाच्या बाहेर एका टोकाला, कोणात मिसळण्यात बंधन मग काय छंद जोपासणारा कप्पाळ! शिक्षणच कसंबसं पूर्ण केलं ते पूर्ण व्हायच्या आत लग्न झालं. मग छंदांचा आणि माझा संपर्कच तुटला. मला वाटतं काळावेळा प्रमाणे माझे छंदही बदलत गेले. नाही म्हणायला थांबत, अडखळत मी बरेच छंद जोपासले. लग्नानंतर काही दिवसांनी मी सतारीचा क्लास लावला. इथेच शकूताईंकडे. किती आनंद झाला होता मला इतक्या जवळ क्लास मिळाल्याचा. पण महिन्या दिड महिन्यातच माझं आणि सतारीचं काही जमत नाही असं माझ्या लक्षात आलं. नाही म्हणायला बोटं दुखू लागली आणि घरही. सतारीचा आणि संसाराचा षड्ज काही केल्या जमेना. दिड दा दिड दा वाजवतांना खूप दमछाक होऊ लागली. मग छंदाचा छांदिष्टपणा थंड बस्त्यात पडला.

मग अनेक दिवसांनी मी गाण्याचा क्लास लावला. मी गाणार किंवा रियाज करणार म्हटलं की नवर्‍याला रेडिओ, टेपरेकॉर्डर लावायची उर्मी येई. मुलं बिचारी रडवेल्या चेहर्‍याने, शिक्षा झाल्यासारखे माझ्याकडे बघायचे. घरातील ही 'खास ' वातावरणनिर्मिती पाहून माझाही गळा दाटून यायचा. दाटलेल्या गळ्यातून रडगाणं म्हणण्यापेक्षा गाणं सोडलेले बरे, बिचारे माझे कुटुंबीय तरी सुटकेचा श्वास सोडतील अशी मला खात्री झाली. बरं हे सर्व पोरांना क्लास लावून मी पण शिकण्याच्या प्रयत्नात होते. सोडायला जा घ्यायला जा अशा चकरा करण्यापेक्षा मी पण गाणं शिकायला जावे असा साधा सरळ विचार केला पण पठ्ठे दोघे बहिण भाऊ बाबांचे पक्के शिष्य. ते जाम काही शिकले नाही आणि माझाही 'सा' लागू दिला नाही.

मग आणखी काही दिवसांनी मी पाककलेत निपुण व्हायच ठरवलं. स्वयंपाक करणे ही एक कला आहे असं मला नुकतच कळल होत ना! नविन छंद सापडला. मग वाच रेसिपी कर रेसिपी, मग खाऊ घाल- रेसिपी अस अगदी उत्साहात, आनंदात सुरू झालं. रेडिओ, टीव्ही, पुस्तकं, मासिक, पेपर सगळे माध्यम पालथे घातले, त्यात काही माझे घातले, मग सर्वांना खाऊ घातले. पोरांचे चेहरे पुन्हा केविलवाणे. नवरा बिचारा आधीच कमी बोलतो- बोलतीच बंद झाली. सगळ्यांनी एक आवाजात 'भुक सहन करतो पण रेसिपी आवर' भीक नको पण कुत्रे आवरच्या तालावर म्हटले. आई तू कशाला इतकी मेहनत करते. इति मूलं, अंग कशाला ते करण्यात वेळ घालवतेस? तू दमतेस - इति नवरा. आपण होटेलमध्ये जाऊ या कि- इति सर्व मंडळी एका सुरात. मग मी याही छंदातुन सपशेल माघार घेतली. सगळ्यांनी सुटल्याच आनंद साजरा केला होस्टेलला जाऊन. आणखी काही दिवस सगळ्यांचे चांगले गेले.माझा पुन्हा नवीन छंद शोधण्याचा ध्यास सुरू झाला. मग लिखाण करावसं वाटू लागलं. वाचन धीम्या गतीने सुरू होते मग त्याची गती वाढवली. चिंतन, मनन (?) करण्यात वेळ जाऊ लागला छान. तर परत सगळ्यांच्या कपाळावर आठ्या पडल्या. पोरांचं झालं सुरू... आई माझी ती अमुक वस्तू दिसत नाही शोधून दे न, आई माझी drawing book पूर्ण करून दे नं! आई हे दे आई ते दे. मग मी, 'अरे असेल तिथेच कुठे बघ जरा नीट मला वाचू दे.' 'Drawing book तुझी तू पूर्ण कर मला लिहू दे.' अगं आॅफिस मध्ये चहा पाठवशील. किंवा आज आपण बाहेर जाऊ, इकडे जाऊ, असं करू तसं करू... माझा आपला नन्नाचा पाढा. अहो मला वाचायचय, लिहायचय, लायब्ररीत जायचयं, तुम्ही जा. पुन्हा सर्वजण माझ्या छंदापुढे हतबल झाले. मग मात्र म्हणाले माऊली हे वाचन, लिखाण बंद केलेस तर फार छान होईल. कारण ते लिहलेले त्यांना ऐकावे लागायचे ना! मुलं अभ्यास, ट्युशन, खेळ याचे कारणं देऊन सुटका करून घ्यायचे. पण बिचारे मुलांचे बाबा... कधी ऐकायचे पण त्यांना नेमके त्याच वेळी खूप सारे काम आठवायचे किंवा फोन यायचे. त्यांनी त्यांच्या मित्रांना सांगूनच ठेवले होतं माझा मिसकॉल आला की मला सतत फोन करत जा. हे मला त्यांनीच माझा छंद थांबल्यानंतर एकदा चुकून खरं सांगितलं. मग मला फोन येण्याचं कोडं सुटलं.

मग मी बॅडमिंटन खेळण्याचा छंद जोपासला तो तसा बराच जोपासला गेला. त्यातून मंडळींना कुठलाही त्रास होत नव्हता,कारण कुटुंबिय आपापल्या ग्रुप बरोबर बॅडमिंटन खेळत होते. बॅडमिंटनचा हा छंद इतका जोपासला की तो छंद न राहता त्यात छांदिष्टपणाच जास्त घुसला. थंडी, ऊन, वारा, पाऊस या निसर्ग निर्मित गोष्टी आणि पाहुणे, आजारपण (कुटुंबातील इतर कोणी), अडचणी हे मानवनिर्मित काहीही समोर उभे राहो खेळ हा झालाच पाहिजे, 'देशाला स्वातंत्र्य मिळालेच पाहिजे' च्या तत्वावर. शेवटी तो छंद इतका अंगलट आला कि गुडघे कुरकुरु लागले. उगाच आणखी त्रास झाला तर घरातच बसाव लागलं असतं मग थाबण्याशिवाय पर्याय राहीला नाही. कुठे थांबायचे हे पण लक्षात येणं हे त्या छंदातूनच शिकायला मिळालं. अति तेथे माती न करणं हे लक्षात आलं. मग काय पुन्हा छंदाला राम राम.... पण त्यामुळे पण मंडळी खूषच झाली. कारण गरम नाश्ता त्यांच्या खेळानंतर मिळू लागला. आता मी नवीन छंदाच्या शोधात आहे आणि कुटुंबीय भयभीत! तर असे हे छंद पुराण!

ज्या लोकांजवळ छंद आहेत, कला आहेत आणि ते पूर्ण करण्यासाठी, जपण्यासाठी पुरेसा वेळ आहे उर्मी आहे त्यांना शतशः प्रणाम! छंदाच्या फंदातून मी मात्र पूर्णपणे बाहेर यायचं पक्कं ठरवलयं कारण मला समजलंय छंदासाठी अंगभूत गुणांची आवश्यकता नक्कीच हवी असते. म्हणजे God gift हो... त्याला प्रयत्नांची जोड दिल्यावर छंद व्यवसाय बनू शकतो आणि विरंगुळा होतो सर्वांचाच.

अंजली