हा सूर अनाहत

"सुनकर यह गायन

आज न जाने क्यों करता मन

सदा इसे मै सुनता रहता

सदा इसे वह गाता जाता"

हरिवंशराय बच्चनजींच्या या ओळी म्हणजे गानरसिक आणि आशा भोसलेंच्या नात्याचे जणू प्रतिबिंब! आपल्या सर्वांच्या आयुष्याला व्यापून उरणारं हे सूरवैविध्य नुकतंच ८ सप्टेंबर रोजी ८६ वर्षाचं झालं. केवळ कालमापनाचे दंडक लावायचे म्हणून आपण इतकी वर्ष झाली, तितकी वर्ष झाली...असे म्हणतो पण आजही त्याच जोमानं हा आवाज सळसळत्या उत्साहाने गाणी सादर करतो तेंव्हा आपण थक्क होतो. असं काय आहे या आवाजात? 

काय नाही या आवाजात? सुरेलता! टिकून राहणारा दमसास! भाव ओतून गाण्याची शैली! सुस्पष्ट उच्चार! आणि अचूकतेचा ध्यास! या सर्व गुणवैशिष्ट्यांचा समुच्चय इथे आहे.

आशा भोसले! मास्टर दिनानाथ मंगेशकरांचं लाडकं हबं! लतादिदींची आशू! पं. हृदयनाथ, उषाची आशाताई! मंगेशकरांचा स्वरवारसा तिला लाभला तसाच संघर्ष सुद्धा करावा लागला. 

1944 साली 'माझं बाळ' या मराठी चित्रपटात लताजींबरोबर आशा सर्वप्रथम पडद्यावर झळकली. 'चला चला नवबाला' गाण्यात तिचा आवाज होता. तेंव्हापासून तर आजतागायत ती गातेय नि रसिक मुग्ध होताहेत. 

लहानपणी टाॅमबाॅय सारखी राहणारी आशा मस्तीखोर होती. तोच खेळकर, मिश्किलपणा तिच्या स्वरात वेळोवेळी डोकावतो.

कभी शाखो सब्जा ओ बर्गपर

कभी गुंचा ओ गुलोखारपर

मै चमनमे चाहे जहाॅ रहूॅ

मेरा हक है फस्ले बहारपर

जिगर मोरादाबादींची ही गजल जणू आशाजींचं मनोगत आहे. 

अथक साधना, संघर्ष नि परिश्रम यातूनच हे जीवन साकारलंय. शास्त्रीय बैठक तसंच शब्द, तालाचं भान आणि कष्ट करण्याची वृत्ती या सगळ्यांचा मिलाप म्हणजे आशा भोसले!

हवेची एखादी मंद झुळूक जशी सुखद गारवा देऊन जाते तसाच आशाचा आवाज आहे. जणू सतारीची तार छेडल्यावर निघणारा मधुर स्वर! कोणत्याही प्रकारच्या गाण्यात चपखल बसणारा !

गाण्यातील काही शब्दांवरची जागा उंच उडत्या पाखराला टिपणारी, पंचमाला भोज्या करून येणारी असते तिथवर हा आवाज कधी, कुठे, कसा पोहचला हे मिटणा-या पापणीलाही कळणार नाही इतकी लवचिकता आशाताईंच्या आवाजात आहे. कोणत्याही सप्तकात लीलया वावरणारा असा हा बेफाम पण भावमधुर आवाज आहे. आवाज फाटल्याचा आभास निर्माण करणारी याॅडलिंगची किमया आशाताई सहज करतात. माणिक वर्मांनी आशाच्या आवाजाला "नाट्यमय आवाज'" ही उपमा दिली आहे. सार्थ उपमा आहे. डोळे बंद करा आणि आशाचं गाणं ऐका. नजरेसमोर दृश्य उभं राहतं. 'अनेकींना आपला आवाज देणारी आशा भोसले पार्श्वगायिका नाही तर ती पुरोगायिका आहे', असं पु. ल. देशपांडें याचं मत योग्यच आहे. 

आशाताईंच्या इतका व्हर्सटाईल आर्टिस्ट अपवादानंच आढळतो.  पण सुरुवातीला त्यांच्या आवाजातील ही जादू जाणवत नव्हती. कारण प्रारंभीच्या काळात तोंड नीट न उघडता गायल्यामुळे त्यांचे उच्चार बरोबर येत नसत. पण स्वतःतील हे दोष लक्षात आल्यावर त्यांनी शमशाद बेगम आणि गीता दत्तचं निरिक्षण करायला सुरुवात केली. मनाशी पक्का निश्चय केला आणि प्रयत्नपूर्वक आपली गायन पद्धती बदलली. आणि मगर सुरू झालं आशा पर्व!

अंबर की एक पाक सुराही

बादल का एक जाम उठाकर

घुंट चांदनी पी है हमने

बात कुफ्रकी कि है हमने

अमृता प्रीतमच्या लेखणीतून व्यक्त झालेला हा जीवनानुभव आशाजींच्या गाण्यातून आम्हाला मिळतो.

आज ८६ व्या वर्षी सुद्धा हा आवाज तितकाच तरूण वाटतो जितका तो 70 च्या दशकात होता. गीतकारांच्या शब्दांना न्याय देणारा, संगीतकाराचा सूर अचूकतेनं रसिकांपर्य॔त पोहचवणारा हा आवाज आहे.

न जाने किसकी चटखने थी

ये आवाज आयी

और अहसास दरारों मे

कैसे जा पहुॅचे

अनेक संगीतकार, विविध सहगायकांसह हा आवाज आमच्या सुखदुःखात साथ संगत करतो आहे. स्वतःच्या आयुष्यातील अनेक कडूगोड आठवणींची स्पंदनं गाण्यात उमटू न देता रसिकांच्या श्रुति धन्य करत आहे, असा हा आवाज, 

हा सूर अनाहत कोठून आला येथे?

हा सूर जिथे तरंगे तेथे गाणे उमटे

हा अखंड अविरत अथक वाहता राहे

हा सूर जणू रसिकांचे हृदगत आहे

Happy Birthday आशाताई!

 - सीमा शेटे (रोठे), अकोला

(फोटो सौजन्य : गुगल)